Praca managera w głównej mierze polega na podejmowaniu decyzji, od których zależy sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jednym z obszarów zarządzania jest z kolei kierowanie szeroko rozumianymi finansami firmy. To ten właśnie obszar zarządzania determinuje politykę cenową przedsiębiorstwa. A co zatem z tą inflacją? Skąd brać informacje o inflacji i czym ona jest z perspektywy managera?
Autor: dr Arkadiusz J. Derkacz, prof. CH SGM
W XVIII w. inflację mierzono poprzez porównywanie cen 4 beczek piwa, 5 kwart zboża i 6 jardów tkaniny. To początki współczesnej inflacji, która jest oficjalnie nazywana wskaźnikiem cen. Historia ujawnia także próby konstruowania tzw. koszyka N. Dutota, który inflację liczył jako stosunek średnich cen koszyka dóbr w okresie „t” do tych wartości w okresie bazowym. W 1738 r. w koszyku dóbr znalazły się belka siana, gołąb, koza, królik i kura. Ceny natomiast pochodziły z targowisk, gdzie lokalni handlarze sprzedawali owe dobra, dziś powiedzielibyśmy – konsumpcyjne. Z tego wynika, iż inflacja jest wskaźnikiem, który pokazuje zmiany cen na skutek decyzji handlowców, a współcześnie – przedsiębiorców. Od XVIII w. minęło jednak wiele lat, a gospodarka wygląda zupełnie inaczej. Wspólnym jednak mianownikiem tych różnych historycznie gospodarek jest proces wymiany handlowej, który polega na sprzedaży-kupnie określonego dobra lub usługi. Czym zatem jest inflacja w XXI wieku?
Wskaźnik cen towarów i usług detalicznych CPI
Jedno jest pewne, metodologia kalkulowania wskaźnika inflacji w sposób fundamentalny się zmieniła. Współczesne mechanizmy są nieco bardziej złożone od weryfikowania cen kury czy belki siana na podmiejskim targowisku. W pierwszej kolejności chciałbym wspomnieć o wskaźniku cen towarów i usług konsumpcyjnych. Jest to tzw. wskaźnik CPI (Consumer Price Index), który w potocznym rozumieniu jest nazywany właśnie inflacją. Obliczanie tego wskaźnika bazuje na dwóch fundamentach. Pierwszym z nich jest identyfikowanie cen towarów i usług konsumpcyjnych na rynku detalicznym. Stąd właśnie pochodzi określenie wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Drugim, równie ważnym fundamentem kalkulowania poziomu inflacji są badania budżetów gospodarstw domowych. Mają one na celu regularne dostarczanie informacji o przeciętnych wydatkach na towary i usługi. Tak pozyskane dane służą wypracowaniu tzw. systemu wag. Te z kolei pozwalają na przedstawienie struktury koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych, które są brane pod uwagę w obliczaniu poziomi CPI. Inflacja jest więc wskaźnikiem zmiany cen dóbr i usług konsumpcyjnych dla przeciętnego gospodarstwa domowego przy zachowaniu określonej struktury koszyka. Warto wspomnieć, iż system wag jest aktualizowany przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) co rok. Analizując zatem zmiany poziomu inflacji w długim okresie, warto brać pod uwagę także wspomniany system wag koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych. 12 głównych grup dóbr i usług konsumpcyjnych jest podzielony na szczegółowe dobra i usługi. (Ramka 1) Na wykresie 1 przedstawiono zmiany systemu wag dla głównych koszyków dóbr i usług konsumpcyjnych w latach 2010-2021. (Wykres 1) Istnieje także wskaźnik HICP (Harmonised Index of Consumer Prices), którym jest tzw. zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych. Jego główną funkcją jest umożliwienie badań porównawczych inflacji w różnych państwach. Wynika to z tego, iż struktura wydatków konsumpcyjnych jest różna w różnych państwach. Szczegółowe dane są dostępne w sposób ciągły na stronach www.stat.gov.pl w Dziedzinowych Bazach Wiedzy.
Czy inflacja dotyczy tylko cen konsumpcyjnych?
W związku z tym, że opisany wcześniej wskaźnik CPI dotyczy cen detalicznych, nie pozostaje on głównym przedmiotem zainteresowania przedsiębiorców. Oczywiście, sam przedsiębiorca jest także osobą, która w części swojej działalności ekonomicznej jest konsumentem, tworząc swoje gospodarstwo domowe. Z perspektywy jednak zarządzania przedsiębiorstwem dużo ważniejsze powinny być inne wskaźniki. Także i w tym zakresie GUS przychodzi z pomocą przedsiębiorcom. W Dziedzinowej Bazie Wiedzy, w grupie „Ceny”, są dostępne dane zgrupowane w kilku obszarach, które przedstawiają wskaźniki cen wartościowe dla przedsiębiorców. Są nimi podstawowe kategorie makroekonomiczne, ceny producentów, ceny nieruchomości oraz ceny w handlu zagranicznym.
Podstawowe kategorie makroekonomiczne
W pierwszej kolejności należy przedstawić wskaźniki cen uszeregowane wg podstawowych kategorii makroekonomicznych. (tabela 2) Przedstawiają one w sposób syntetyczny zmiany cen w gospodarce narodowej. Wskaźniki te uzyskano z rachunków gospodarki krajowej, które bazują na Europejskim Systemie Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 2010). Wartość analizy tych wskaźników cen dla przedsiębiorców wynika z tego, iż dotyczą one głównych kategorii, które łącznie determinują wartość PKB. W tym celu można je pogrupować wg metodyki kalkulowania wartości produktu krajowego brutto. PKB od strony produkcji jest sumą wartości dodanej brutto oraz podatków od produktów. Z kolei wartość dodana brutto jest różnicą produkcji globalnej w skali kraju pomniejszonej o wartość zużycia pośredniego. W tabeli 2, w dwóch pierwszych wierszach przedstawiono wskaźniki cen dla tych właśnie wskaźników. Inną metodą obliczania PKB jest perspektywa rozdysponowania. W tym wypadku mamy do czynienia z sumą popytu krajowego i saldem wymiany międzynarodowej. Popyt krajowy jest natomiast sumą akumulacji brutto i ogólnego spożycia w gospodarce. Pierwsza z tych wartości zawiera w sobie m.in. nakłady brutto na środki trwałe i nakłady inwestycyjne oraz przyrost rzeczowych środków obrotowych. W tabeli 2 przedstawiono także wskaźniki cen dla tych kategorii makroekonomicznych. Dodatkowo znajduje się tu wskaźnik cen budynków i budowli.
Ceny producentów
Druga grupa wskaźników cen dotyczy szeroko rozumianych producentów. W ramach tej grupy wyróżnia się ceny w rolnictwie, w przemyśle, w budownictwie, w transporcie, gospodarce magazynowej i telekomunikacji oraz ceny producentów usług biznesowych.
Dostępne dane statystyczne w GUS umożliwiają szczegółową analizę wskaźników cen dla poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej polskiego przemysłu. W grupie wskaźników cen w przemyśle warto zwrócić uwagę na tzw. wskaźnik cen produkcji sprzedanej. Ukazuje on zmiany cen bazowych w przemyśle z podziałem na poszczególne działy PKD. Cena bazowa jest określana tu jako kwota pieniędzy otrzymana przez producenta/handlowca od nabywcy za jednostkę produktu. Ważne, iż kwota ta jest pomniejszona o podatki od produktów oraz ewentualne rabaty czy opusty. Jest natomiast powiększona o ewentualne dotacje otrzymane do tego produktu. Na wykresie 2 przedstawiono kilka wybranych wskaźników cen produkcji sprzedanej. (Wykres 2) Znajduje się tam ogólny wskaźnik cen, a także kilka szczegółowych wskaźników dla losowo wybranych przeze mnie działów przemysłu. Dzięki temu widać duże zróżnicowanie wartości poszczególnych wskaźników cen produkcji sprzedanej przemysłu. Można powiedzieć, iż jest to pewnego rodzaju dowód, a może raczej zachęta dla przedsiębiorców, aby podjąć niewielki trud przeanalizowania tych wskaźników inflacji, które dotyczą konkretnych przedsiębiorstw. W grupie cen producentów znajdują się oczywiście inne wskaźniki, które dedykowane są pozostałym formom działalności gospodarczej. Ich analiza powinna być wartościowa dla managerów, którzy zarządzają przedsiębiorstwami w tych obszarach polskiego przemysłu, i nie tylko. Wydaje się także, iż mogłoby być wartościowe, aby powstał jakiś cykliczny raport o wskaźnikach cen, co ułatwiłoby managerom podejmowanie odpowiednich decyzji. Za wyjątkiem oficjalnych komunikatów GUS nie znam takich opracowań dedykowanych managerom, choć mogę nie wiedzieć wszystkiego. Niemniej jednak należy podkreślić, iż wszystkie te dane znajdują się w otwartym dostępie w odpowiednich bazach danych Głównego Urzędu Statystycznego.
Inne wskaźniki cen
Oczywiście, katalog wskaźników cen nie kończy się na cenach producentów. Dla niektórych branż wartościowe są także wskaźniki cen nieruchomości. W tym zakresie istnieje dość szeroki wachlarz wskaźników podawanych przez GUS. W tym zakresie mamy dostęp do wskaźników zmian cen lokali mieszkalnych oraz średnie ceny lokali mieszkalnych sprzedawanych w transakcjach rynkowych. Ponadto GUS podaje także wskaźniki cen w handlu zagranicznym. W tej grupie możemy analizować zmiany cen transakcyjnych w handlu zagranicznym oraz wskaźniki cen importu i eksportu według podziału PKWiU. Dla przedsiębiorców, którzy realizują także działalność eksportowo/importową wartościowe mogą być wskaźniki cen, które są publikowane poza granicami Polski. W tym kontekście warto krótko wspomnieć o statystyce Eurostatu, Światowej Organizacji Handlu czy OECD.
Z tego bardzo ogólnego artykułu płyną dwa główne wnioski dla managerów. W pierwszej kolejności należy podkreślić jeden bardzo istotny fakt. Podejmowanie decyzji managerskich w oparciu o informacje medialne o inflacji – teraz już wiemy, że najczęściej jest to wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych – jest nie do końca uzasadnione. Jest to bardzo ogólny, wręcz syntetyczny wskaźnik dotyczący całej gospodarki. W kontekście konkretnego przedsiębiorstwa dużo bardziej użytecznym będą szczegółowe wskaźniki cen dla poszczególnych grup koszyka, a nawet szczegółowych produktów i usług konsumpcyjnych. Taka analiza może być wartościowa w kontekście lokowania przedsiębiorstwa w stosunku do danego segmentu rynku. Z perspektywy zatem managera informacja o inflacji w tym rozumieniu jest informacją niepełną. W tym momencie pojawia się drugi wniosek. Dużo wartościowszą informacją dla przedsiębiorców jest taka, która bazuje na odpowiednich wskaźnikach cen producentów. Ważnym źródłem informacji są także wskaźniki cen bazujące na podstawowych kategoriach makroekonomicznych, na cenach nieruchomości czy cenach w handlu zagranicznym. Profesjonalne zarządzania wymaga profesjonalnego podejścia do pozyskiwania odpowiednich danych. Z kolei optymalnie racjonalne decyzje managerskie wymuszają poszerzanie przez managerów horyzontu informacyjnego. Odpowiedni wybór wskaźników cen jest jednym z tych źródeł informacji, które daje możliwość optymalizacji jakości analiz koniecznych w zarządzaniu przedsiębiorstwem we współczesnym, dynamicznie zmieniającym się świecie.
