Wojna, sankcje co z tego wynika?

Wojna jest zupełnie czymś innym i odmiennym dla każdego z nas, w zależności od doświadczeń, jakie spotykają nas samych, znajomych czy wreszcie biznes, w którym działamy. Bez wątpienia przestała być pojęciem abstrakcyjnym, jest olbrzymią katastrofą, która dotyka wielu dziedzin życia. W wykonaniu Rosji jest zaś w czystej postaci barbarzyństwem z elementami ludobójstwa, terroryzmu oraz prymitywnej agresji.

Wojna zapoczątkowana zbrojną agresją Rosji w Ukrainie trwa już dziewięć miesięcy. Równoległe z konfliktem zbrojnym trwa wojna ekonomiczna, której skutki, szczególnie w obszarze energetyki, będziemy w całej Unii Europejskiej odczuwali coraz mocniej i przez długie lata. Orężem cywilizowanego świata w wojnie z prymitywnym agresorem są m.in. różnorodne sankcje ekonomiczne. Profesor Jeffrey A. Sonnenfeld wraz z grupą ekspertów z Yale Chief Executive Leadership Institute opublikował niedawno raport, z którego m.in. wynika, że wycofywanie się biznesu i sankcje wyniszczają rosyjską gospodarkę zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i długoterminowej. Pomimo pewnej nieszczelności łańcucha dostaw rosyjski import praktycznie się załamał, a kraj ten stoi przed poważnymi wyzwaniami związanymi z zabezpieczeniem kluczowych czynników produkcji, części i technologii. Raport stawia i uzasadnia tezę, że w wyniku wycofania się biznesu Rosja straciła firmy reprezentujące ok. 40 proc. jej PKB, podsumowując, iż „nie ma dla Rosji drogi wyjścia z ekonomicznego zapomnienia tak długo, jak długo państwa sojusznicze pozostaną zjednoczone w utrzymywaniu i zwiększaniu presji sankcyjnej wobec Rosji”. Presja sankcyjna Unii Europejskiej się zwiększa, ale zwiększa się też inwencja biznesu w omijaniu sankcji. W sierpniu 2022 r. np. Turcja wyeksportowała do Rosji towary o wartości ok. 950 mln dol. – jest to wzrost niemal dwuipółkrotny względem 2021 r. Jednocześnie w tym samym okresie odnotowano skokowy wzrost polskiego eksportu do Turcji. Czy mamy do czynienia z kolejnym cudem gospodarczym? Wydaje się, że odpowiedź jest prozaicznie prosta – jest to efekt omijania systemu sankcji gospodarczych nałożonych na Rosję, a Turcja jest tylko jednym z krajów, które są przyczółkiem dla firm europejskich w dalszej ekspansji do Rosji i Białorusi. Potrzebny jest zatem zdecydowanie mocniejszy nadzór nad przestrzeganiem sankcji. Państwa członkowskie Unii Europejskiej niewystarczająco angażują się w monitorowanie przestrzegania sankcji przez biznes, dla którego zysk ciągle pozostaje najwyższą wartością, a społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR), etyka biznesu to pojęcia czysto teoretyczne. Reasumując zatem ten wątek, można stwierdzić, że polskie firmy, które omijają sprytnie system sankcji, biorą pośrednio udział w finansowaniu zbrodniczej wojny prowadzonej przez Rosję. Jednocześnie należy podkreślić, że pojawiają się inicjatywy obywatelskie, inicjatywy organizacji pozarządowych, którym nie jest obojętna społeczna wrażliwość. W październiku 2022 r. francuska organizacja pozarządowa Darwin Climax Coalitions z siedzibą w Bordeaux i ukraińska fundacja Razom We Stand wniosły skargę przeciwko TotalEnergies oskarżającej francuski koncern naftowy o współudział w zbrodniach wojennych polegający na pomocy rosyjskiemu wojsku w inwazji w Ukrainie. Obie pozarządowe organizacje zarzucają, że syberyjskie pole gazowe, którego właścicielem jest Total, dostarczało surowiec do paliwa lotniczego, które mogło być użyte przez rosyjskie wojsko atakujące ukraińskich cywili. Paryska prokuratura musi teraz podjąć decyzję o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa. Skarga jest także próbą weryfikacji odpowiedzialności prawnej zachodnich firm inwestujących w Rosji w związku z toczącą się wojną i popełnianymi przez rosyjskich żołnierzy zbrodniami wojennymi. Total oczywiście zaprzeczył, by dopuścił się jakichkolwiek naruszeń. William Bourdon, jeden z prawników zajmujących się prawami człowieka, reprezentujący organizacje pozarządowe, powiedział, że „bezprecedensowy poziom kontroli medialnej” nad zbrodniami wojennymi w Ukrainie pozbawił firmy działające w Rosji zdolności do powoływania się na niewiedzę, argumentując przy tym, że firma może być finansowo współwinna zbrodni wojennych na mocy artykułu 25 Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego, o ile miała wiedzę o czynie, nawet jeśli nie zamierzała go dokonać.

W Polsce także pojawiają się cenne inicjatywy organizacji pozarządowych, takich jak np. World Anew Foundation, która we współpracy z fundacją z Ukrainy wspiera kobiety walczące w ukraińskiej armii. Jak powiedział Marian Turski, „nie bądź obojętny”, działaj, pomagaj tak jak potrafisz najlepiej, do wojny nie można się przyzwyczaić.

Maciej Rudnicki
prof. nadzw. dr hab. nauk prawnych, radca prawny, specjalista z zakresu prawa finansowego, prorektor Akademii Polonijnej, w latach 1997–2001 poseł i wiceminister środowiska

Luiza Wyrębkowska
dr nauk prawnych, radca prawny w kancelarii B2RLaw Jankowski, Stroiński, Zięba i Partnerzy. Kieruje praktyką compliance kancelarii. Adiunkt na Wydziale Nauk Społecznych Mazowieckiej Uczelni Publiczne