Imperium zła

Używany w odniesieniu do Rosji, postrzeganej w wymiarze prymitywnego i nieludzkiego systemu władzy, opartego na aparacie bezpieczeństwa, armii i korupcyjno-oligarchicznej gospodarce, ignorującej podstawowe prawa człowieka, zasadę pokojowego współistnienia narodów i uderzającej w fundamenty współczesnej cywilizacji, termin „imperium zła” ma już prawie czterdziestoletnią tradycję

Użył go po raz pierwszy prezydent USA Ronald Reagan w przemówieniu wygłoszonym na dorocznej konwencji Narodowego Zgromadzenia Ewangelików w Orlando na Florydzie 8 marca 1983 r. Reagan politykę wobec Rosji określił w perspektywie walki dobra ze złem, nawiązując do literackich obrazów ze słynnej powieści C.S. Lewisa „Listy starego diabła do młodego”. Aktualnie imperium zła odrodziło się w barbarzyńskiej agresji Rosji na Ukrainę, co spotyka się ze zdecydowaną reakcją większości demokratycznych państw. Jednym z wymiarów reakcji wobec Rosji jako agresora jest ostracyzm biznesowy.

Światowa lista Sonnenfelda – metodologia i kategoryzacja

Od 24 lutego 2022 r. z Rosją przestało współpracować ponad tysiąc największych światowych firm. Profesor Jeffrey Sonnenfeld, prorektor Yale School of Management w USA (jednej z najlepszych szkół biznesowych na świecie), podjął się próby redefiniowania pojęcia społecznej odpowiedzialności biznesu w erze deglobalizacji. Profesor określany jest także, ze względu na swoją wpływową pozycję głównego organizatora dorocznych szczytów zarządzających największymi firmami w USA oraz na zaangażowanie w proces CSR, sumieniem prezesów największych światowych spółek. Celem Sonnenfelda jest próba uczynienia z Rosji biznesowego pariasa, podobnie jak to było na przełomie lat 80. oraz 90. w odniesieniu do Republiki Południowej Afryki. Chociaż to liderzy opozycji tacy jak Nelson Mandela czy Desmond Tutu w ogromnym stopniu przyczynili się do upadku apartheidu w RPA, pamiętać należy także o tym, jak istotną rolę odegrało wycofanie się zachodnich przedsiębiorstw z tego kraju. Profesor Sonnenfeld realizuje swój cel przez stworzenie oraz ciągłą aktualizację listy przedsiębiorstw pozostających w Rosji oraz ją opuszczających. Zespół ekspertów specjalizujących się w analizie finansowej, ekonomii, księgowości, strategii oraz zarządzaniu korporacyjnym agreguje dane z systemów informacji biznesowych, takich jak MSCI, Bloomberg, FactSet czy S&P Capital IQ, mediów biznesowych ze 166 krajów, informacji prasowych publikowanych przez firmy oraz rosyjskich rejestrów sądowych i podatkowych. Dodatkowo listę wspiera sieć ponad 150 whistleblowerów, informatorów oraz managerów spółek. Lista Sonnenfelda dzieli firmy na kategorie według amerykańskiej skali szkolnej: od oceny „A” – przedsiębiorstwa dokonujące chirurgicznego cięcia i zamykające wszystkie operacje biznesowe w Rosji, do oceny „F” – przedsiębiorstwa ignorujące społeczne i biznesowe apele o wyjście z Rosji i pozostające tam nadal.

Według najnowszych badań zespołu prof. Sonnenfelda wyjście z Rosji przekłada się na wynik finansowy spółek mierzony kursem akcji. Inwestorzy zdają się bardziej przekonani do długoterminowego inwestowania w spółki, które Rosję opuściły. Cena akcji firm z kategorii „A”, które wyszły zupełnie z Rosji, wzrosła średnio o 3,6 proc. pomiędzy 23 lutego a 19 kwietnia, z kolei akcje firm, które kontynuują business as usual w Rosji, spadły o 6,8 proc. Z przeprowadzonych badań wynika także, że akcje mniejszych i średniej wielkości spółek są bardziej wrażliwe niż spółek największych. Ponadto bojkoty konsumenckie, oparte m.in. na informacjach pochodzących z listy Sonnenfelda, mogą realnie przekładać się na wyniki finansowe firm. Zespół analityków PKO BP już w marcu podał na Twitterze, że „bojkot sieci handlowych, które nie wycofały się z Rosji, to więcej niż tylko hasła w mediach społecznościowych. Dane o płatnościach kartami PKO BP pokazują, że sieci, które pozostały aktywne w Rosji, mają niższą dynamikę obrotów niż konkurencja”.

Listy sankcyjne w Polsce

Na koniec kwietnia 2022 r. minister spraw wewnętrznych i administracji wydał 52 decyzje w sprawie wpisu na listę osób i podmiotów, wobec których stosowane są środki, o których mowa w ustawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego. Odpowiedzialność za przestrzeganie sankcji spoczywa na podmiotach zarówno publicznych, jak i prywatnych. W praktyce część sankcji z uwagi na ich charakter jest stosowana wyłącznie przez podmioty publiczne, takie jak np. Straż Graniczna, w której kompetencjach jest egzekwowanie zakazu wjazdu określonych osób  na terytorium Polski, a tym samym UE. Inne typy sankcji są stosowane przez podmioty prywatne, np. sankcje polegające na zakazie handlu określonymi towarami lub nieświadczeniu określonych usług, np. finansowych czy technicznych. Do momentu wejścia w życie wymienionej ustawy nieprzestrzeganie sankcji groziło głównie stratami wizerunkowymi i potencjalnie mogło się łączyć z bojkotem towarów. Od 14 kwietnia 2022 r. ustawa wprowadziła dotkliwe kary pieniężne wobec osób lub podmiotów, które w stosunku do osób lub podmiotów wpisanych na listę nie stosują się do jej postanowień.

Wobec jakich firm wydano decyzję o wpisaniu na listę MSWiA? Umieszczenie na liście sankcyjnej wstrzymało działalność m.in. sieci Go Sport, spółki handlującej węglem KTK Polska, PhosAgro Polska, Maga Foods, firm z branży IT Axioma, 1C-Poland, Kaspersky Lab. Ustawa przewiduje także zakaz wprowadzania lub przemieszczania towarów z Rosji albo Białorusi. W przypadku stwierdzenia jego naruszenia naczelnik urzędu celno-skarbowego dokonuje zajęcia towaru i występuje o orzeczenie jego przepadku na rzecz Skarbu Państwa, a szef KAS nakłada karę pieniężną w wysokości do 20 mln zł. Można postawić więc pytanie, czy potrzebna jest nam lista Sonnenfelda, skoro  zarówno Polska, jak i inne państwa wprowadzają własne listy sankcyjne. W naszej ocenie jak najbardziej tak. Lista Sonnenfelda to coś więcej niż tylko zestawienie i określona kategoryzacja firm – to pierwszy w Polsce tak widoczny element zarządzania w oparciu o ESG (ang. Environmental, Social, Governance) w obszarze „Social”.

Filozofowie, teolodzy, politycy, biznesmeni w mniej lub bardziej oficjalnych rozmowach stawiają tezę, że na naszych oczach zmienia się świat i tworzy się jego zupełnie nowa mapa, obejmująca nowy porządek wsprawach zarówno politycznych, jak i gospodarczych. Biznes i zarządzanie oparte na zrównoważonym rozwoju, nie tylko w tradycyjnym odniesieniu do ochrony środowiska, lecz także w sferze praw człowieka, stanowi pewien drogowskaz, który może pomóc wszystkim w tym nowym porządku właściwie definiować własną pozycję oraz pozycję innych. To, że Rosja, atakując bezpodstawnie Ukrainę, mordując ludność cywilną, narusza w drastyczny sposób prawa człowieka, nie budzi żadnych wątpliwości. Dlatego zerwanie wszelkich kontaktów handlowych i gospodarczych z Rosją jako imperium zła nie powinno stanowić jedynie gestu dobrej woli, lecz powinno być obowiązkiem moralnym i prawnym dla wszystkich przedsiębiorców.

Maciej Rudnicki – prof. nadzw. dr hab. nauk prawnych, radca prawny, specjalista z zakresu prawa finansowego, prorektor Akademii Polonijnej, w latach 1997–2001
poseł i wiceminister środowiska

Luiza Wyrębkowska – dr nauk prawnych, radca prawny w kancelarii B2RLaw Jankowski,
Stroiński, Zięba i Partnerzy. Kieruje praktyką compliance kancelarii. Adiunkt na Wydziale Nauk Społecznych Mazowieckiej Uczelni Publicznej